Een Hollandse Tempel van Salomo

In de Amsterdamse Oude Kerk bevindt zich een enorme houten maquette voor een barokke koepelkerk, die op de Botermarkt ? het huidige Rembrandtplein ? had moeten verrijzen. Het gevaarte was rond 1700 vervaardigd in opdracht en naar ontwerp van een dilettant, de Amsterdamse notaris Nicolaas Listingh (1630-1705), die al even eerder een grote prentenatlas met de ontwerptekeningen had gepubliceerd. Dit werk was opgedragen aan de burgemeesters van Amsterdam, die daarvoor echter geen belangstelling toonden. Dat was Listingh al eerder bij andere bouwplannen van zijn hand overkomen, wat hij steeds aan jaloerse intriges vanuit de bouwkundige vakwereld weet. In een uitvoerige acte legde hij voor het nageslacht zijn ervaringen daarmee in boze bewoordingen vast.

Listinghs koepelkerk had met afstand de grootste protestantse kerk van de Republiek moeten worden, een soort hervormde domkerk als Nederlandse tegenhanger van de St. Pieter in Rome en de Hagia Sophia in Constantinopel. Voor de architectuur liet hij zich mede inspireren door contemporaine voorstellingen van de legendarische Tempel van Salomo. In de nieuwe grachtengordel moest hij het gat tussen de Westerkerk en de Oosterkerk vullen; bij de stadsuitleg waren hier liefst drie kerken gepland, maar was het uiteindelijk bij de bouw van slechts één enkele houten noodkerk gebleven, de nog bestaande Amstelkerk.