Tijl Uilenspiegel en Lamme Goedzak

Voorwoord van de Uil Heren kunstenaars, heren uitgevers, heer dichter, ik heb u enige aanmerkingen te doen aangaande uw eerste uitgave. Waarom, in dat lijvige boek, in die olifant die u met allen naar de roem tracht te drijven, hebt u het kleinste plaatsje niet gegund aan de vogel van Minerva, de wijze, omzichtige uil! In Duitsland en in dat Vlaanderen dat u zozeer bemint, reis ik gedurig op de schouder van Uilenspiegel, die maar aldus genoemd wordt, omdat zijn naam betekent: Uil en Spiegel, wijsheid en komediespel. Die van Damme, waar hij geboren werd, naar men zegt, spreken uit: Ulenspiegel, door samentrekking en de gewoonte die zij hebben U in plaats van Ui uit te spreken. Dat is hun zaak. U hebt een andere uitleg uitgedacht: Ulen voor Ulieden Spiegel, de Spiegel van U, boeren en heren, geregeerden en regeerders, de spiegel van de dwaasheden, de belachelijkheden, de misdaden van een tijdstip. Dat was vernuftig, maar onredelijk. Men moet nooit afbreken met de gewoontes. Misschien vond u het vreemd de wijsheid te verbeelden door een - naar uw mening - treurige, belachelijke vogel, een gebrilde schoolvos, een kermis-grappenmaker, een vriend van de duisternis, die men niet hoort vliegen en die doodt zonder dat men hem hoort komen, evenals de Dood. Nochtans lijkt u op mij, huichelaars die lacht met mij. In menige uwer nachten stroomde het bloed onder de slagen van de Moord, die op vilten zolen liep, opdat men haar ook niet zou horen komen. Brak, in uw aller geschiedenis, nooit een bleke dageraad aan, die met zijn vale schemering de met lijken van mannen, vrouwen en kinderen bedekte straatstenen verlichtte? Waarvan leeft uw Staatkunde, sedert dat u over de wereld regeert? Van wurgen en moorden. Ik, uil, de lelijke uil, ik dood om mij te spijzen, om mijn jongen te spijzen, ik dood niet om te doden. Verwijt u mij de vogeltjes op te peuzelen, dan kan ik u evengoed de slachting verwijten die u aanricht onder alles wat leeft. U hebt boeken geschreven waarin u met vertedering spreekt over de lichtheid van de vogels, over hun minnarijen, over hun schoonheid, over de kunst waarmee zij hun nestje bouwen, en over de angsten van het moederschap, vervolgens zegt u met welke saus men ze moet opdienen en in welke maand van het jaar zij de vetste stoverij opleveren. Ik, ik maak geen boeken, God beware mij daarvoor, anders schreef ik dat, als u de vogel niet kunt opeten, u het nest opeet, uit vrees dat u een hap zou verliezen. Wat u betreft, onbesuisde dichter, het was uw belang mij terug te brengen in uw werk, waarvan ten minste twintig hoofdstukken mij toebehoren, de andere laat ik u in onbetwiste eigendom. Men mag toch wel het volstrekt meesterschap behouden over de domheden die men laat drukken. Schreeuwende dichter, u slaat links en rechts op die welke u de beulen van het vaderland heet, u stelt Keizer Karel en Philips II aan de schandpaal van de geschiedenis; u bent geen uil; u bent niet voorzichtig. Weet u of er geen Keizer Karel of geen Philips II op de wereld meer bestaan? Vreest u niet dat een opmerkzame censuur uit de buik van uw olifant toespelingen op doorluchtige tijdgenoten vind? Waarom laat u die Keizer en die Koning niet slapen in hun graf? Waarom moet u al die majesteit aanblaffen? Die het zwaard trekt, zal door het zwaard vergaan. Er zijn mensen die het u nooit zullen vergeven, ik ook vergeef het u niet, u stoort mijn burgerlijke spijsvertering. Wat betekent die bestendige tegenstelling tussen een verfoeide koning, wreedaardig van jongs af - daarom is het een mens - en dat Vlaamse volk, dat u ons wilt voorstellen als heldhaftig, gulhartig, eerlijk en werkzaam? Wie zegt u dat die koning slecht en dat volk goed was? Wijselijk zou ik u het tegenovergestelde kunnen bewijzen. Uw hoofdpersonages zijn dwazen of zotten, zonder er een uit te zonderen: uw deugniet van Uilenspiegel neemt de wapens op voor de gewetensvrijheid; zijn vader Klaas sterft, laat zich levend verbranden voor zijn godsdienstige overtuiging; zijn moeder, Soetkin