Wij denken over kennis en wetenschap

Dit deel van Wij denken over... bestrijkt de domeinen kennistheorie en wetenschapsfilosofie uit het examenprogramma filosofie voor het vwo. Het vwo wil een voorbereiding zijn op het wetenschappelijk onderwijs en daarom is het des te belangrijker dat kritisch denkende individuen reflecteren over kennis, over wetenschap, over aanspraken op waarheid en over hun eigen rol in de huidige en toekomstige (kennis) samenleving.

Naast het bespreken van de inhoudelijk verplichte stof wil deze methode stimuleren om zelf na te denken. Kennistheorie en wetenschapsfilosofie behoren door hun vraagstellingen tot de meer abstracte onderdelen van de filosofie. Het vertrekpunt van dit theorieboek een denkbeeldig nulpunt waarin we niets weten, om langzaam maar zeker en vanuit de bestaande ervaring de verschillende kennisbronnen en uiteindelijk onze wetenschappelijke kennis te onderzoeken.

Het evolutionaire denken is impliciet en soms expliciet op de achtergrond aanwezig. Het biedt immers een aannemelijke verklaring voor de ontwikkeling van onze zintuigen en de hersenen en derhalve voor onze vermogens kennis te vergaren. Andere verklaringen worden overigens niet uitgesloten.

Het theorieboek geeft daarnaast een overzicht van een aantal uit de filosofische traditie bekende manieren om over kennis te denken. Daarbij worden nauwelijks filosofen genoemd, daar deze in het verwerkingsboek voldoende aan bod komen en deze naar wij hopen ook uitgebreid in de lessen behandeld worden. Het gaat vooral om manieren van denken te laten zien. De traditioneel bekende manieren van denken over kennis leiden meestal tot een onhoudbaar solipsisme, zodat dit theorieboek pleit voor een visie op kennis die de intersubjectiviteit en het handelen centraal stelt. Hetzelfde geldt tevens voor de praktijk van de wetenschap.

De teksten en opdrachten in het verwerkingsboek lenen zich voor zelfstandige verwerking, maar kunnen vaak ook in groepen en samen gemaakt worden. Ook zijn er in het verwerkingsboek delen van reeds gegeven eindexamens opgenomen als voorbereiding op het soort vraagstellingen dat leerlingen kunnen verwachten. Het verwerkingsboek bevat tevens veel verschillende werkvormen waarvan uit ervaring is gebleken dat ze het zelfstandig denken, het samen denken en het creatieve denken stimuleren en het plezier in serieus nadenken vergroten. Naast tekstbegrip en inzicht in bestaand gedachtegoed sluiten de opdrachten aan bij actuele en herkenbare situaties.

In het theorieboek staan de filosofische begrippen vet gedrukt als verwijzing naar een begrippenlijst achterin. Daarin staan de begrippen uitgelegd op de manier zoals deze binnen de context van het boek besproken zijn.



Inhoud
Deel 1 Kennis
1. Vergeten
2. Filosofie
3. Een goed begin
4. Hoofdbreker
5. Zintuigen
6. De hersenen
7. Zien
8. Geloof
9. Empirie
10. Ervaring
11. Geheugen
12. Inductie
13. Eigenschappen
14. Substantie
15. Scepticisme
16. Bomen in het bos
17. Twijfel
18. Ratio
19. Logica
20. God
21. Solipsisme
22. Denkfuncties
23. Naturalisme
24. Dubbel zien
25. Fenomenen
26. Doen en ondergaan
27. Taal
28. Een spiegel
29. Waarheid
30. Absoluut
31. Het werkt
32. Memen
33. Leren

Deel 2 Wetenschap
1. Geklets
2. Een mythe
3. Logis
4. Het doel
5. Wetmatigheid
6. Het experiment
7. Evolutie
8. Vooruitgang
9. Wetenschapsfilosofie
10. Het standaardbeeld
11. Zegbaar
12. Confirmatie
13. Al te menselijk
14. De waarnemingsbasis
15. Weerlegging
16. Niet
17. Geen weerlegging
18. Design
19. Werelden van verschil
20. Paradigma
21. Context
22. Geest
23. Uniek
24. Begrijpen
25. Een interpretatie
26. Ervaring
28. Waarde
29. Kwaliteit