Rechtsgemeenschapsconforme uitleg

Dit preadvies heeft betrekking op contractsuitleg. Centrale stelling in het preadvies is dat de overeenkomst als meerzijdige rechtshandeling nooit een 'privé-handeling' is, maar steeds als een talige sociaal-juridische handeling moet worden gezien, die geheel en al is ingebed in de voor het verrichten en interpreteren van zulke handelingen binnen de gemeenschap geldende regels en conventies. Zowel uitleg van een contract door partijen zelf als uitleg daarvan door de rechter zal blijk moeten geven van respect voor en onderhorigheid aan deze regels en conventies. Uitleg door de rechter onderscheidt zich echter van die door partijen, doordat de rechter 'beroepshermeneut' kan worden genoemd. Zijn gerichtheid op en getrouwheid aan de (rechts-)gemeenschap, zijn onafhankelijkheid van partijen, zijn juridische scholing, zijn beroepsmatige interesse voor de 'maatschappelijke en persoonlijke belangen die bij het gegeven geval zijn betrokken', zijn ervaring en hermeneutisch reflectievermogen helpen hem om op een integere, onpartijdige, verantwoorde en systematische wijze de uitleg van een contract ter hand te nemen. Zijn uitleg is bovendien nimmer vrijblijvend, maar door en door normatief geladen: het is de rechter die - namens de rechtsgemeenschap - aan de hand van het binnen die gemeenschap bestaande stelsel van regels en conventies, door uitleg bindend vaststelt wat de rechtsgevolgen zijn van de tussen partijen gesloten overeenkomst. Rechterlijke uitleg is idealiter steeds 'rechtsgemeenschapsconforme' uitleg, ofwel uitleg van de overeenkomst in overeenstemming met de eisen en normatieve verwachtingen van de rechtsgemeenschap.

Mr. dr. P.S. Bakker is bedrijfsjurist te Gouda en universitair docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam.